Koutoubia veya Kütübiye Camii

Kutubia Camii (Arapça: الكتبية‎; Tachelhit: ⵜⴰⴽⵯⵜⴱⵉⵜ), Fas'ın Marakeş kentinde 12. yüzyılda inşa edilen dini bir yapıdır. Şehrin en büyük camisidir. Mimarisi ve zarif süslemeleri, Muvahhidlerin sanatını yansıtır. İlk cami, 1148 yılında Muvahhid Sultan Abdelmoumen tarafından Marakeş'in fethinden sonra yaptırılmıştır. Yaklaşık 1158 yılında benzer büyüklükte ikinci bir versiyon yeniden inşa edilmiştir. Bu, ilkinin yerine geçen mevcut yapıdır. Minarenin inşası ise yaklaşık 1195 yılında Abu Yusuf Ben Tachafin tarafından tamamlanmıştır.

Koutoubia, Muvahhid mimarisinin ve genel olarak Fas cami mimarisinin önemli bir örneği olarak kabul edilir. 77 metre uzunluğundaki minare, çeşitli geometrik desenlerle süslenmiş olup, tepesinde külah ve metal küreler yer alır. Koutoubia Camii, muhtemelen aynı zamanlarda inşa edilen Sevilla'daki Giralda ve Rabat'taki Hassan Kulesi gibi binalara da ilham kaynağı olmuştur. Minare, aynı zamanda Marakeş'in önemli bir sembolüdür.

Etimoloji

Koutoubia adı, Arapça'da "kitapçılar" anlamına gelen "kutubiyyin" (كُتُبيين) kelimesinden türetilmiştir. Caminin bulunduğu cadde, bir zamanlar kitap alışverişi için kullanılıyordu.

Coğrafya

Cami, Jamaa El Fna Meydanı'nın 200 metre güneyinde yer almaktadır. Kuzeyde Avenue Mohamed VI, güneyde Avenue Hommane Al Fatouaki ile sınırlıdır. Caminin çevresinde Sidi Ali Bel Kacem mezarlığı, bahçeler, Lalla Hasna Parkı ve eski Fransız konsolosluğunun ikametgahı bulunur. 1126 yılında tamamlanan Youssef Ben Tachfine'nin mozolesi, Hommane Al Fatouaki Bulvarı'nın kuzeyindedir.

Cami avlusunda, Lalla Zohra'nın Koubba'sı (Kubbe), Fatima-Ezzohra Bent Alkouch'un mezarı yer alır. Fatima-Ezzohra, 17. yüzyılda ölen bir Marakeş aziziydi.

Tarih

Murabıtlar ve Muvahhidler Arasındaki Tarihsel Bağlam

Marakeş, 1070 yılında Murabıt Sultanı Youssef Ben Tachfine ve Zaynab Nefzaouia tarafından kuruldu. 1147'de Muvahhid Sultan Abdelmoumen şehri fethetti. Muvahhidler, Marakeş'i başkent yapmış ancak Murabıtların dini ve kültürel mirasını reddetmişlerdir. Bu nedenle, pek çok cami yıkılmıştır.

Abdelmoumen, şehir merkezini yeni inşa edilen Almohad Kasbah'a taşımak istemiş ve burada yeni bir cami inşa ettirmiştir.

İlk Cami

Abdelmoumen, Marakeş'e girdikten sonra 1146'da ilk camiyi başlatmıştır. Bu cami, eski Murabıt sarayı Ksar el-Hjar'ın üzerine inşa edilmiştir. Caminin tam olarak ne zaman tamamlandığı bilinmemekle birlikte, 1157 civarında bitirilmiş olduğu tahmin edilmektedir.

Bu cami, büyük siyasi ve dini semboller taşır. Ayrıca, Cordoba'daki Ulu Cami’ye göndermeler içerir. Murabıt minberi, Abdelmoumen tarafından buraya taşınmıştır.

İkinci Cami: Bugünkü Koutoubia

Abdelmoumen, ilkinin güneydoğu tarafına ikinci bir cami yaptırmıştır. Bunun sebebi tam olarak bilinmemektedir, ancak ilk caminin yanlış hizalandığı düşünüldüğü için olabilir. İkinci cami, birincisine göre biraz daha güneyde yer alır. İkinci caminin yapımına 1158'de başlanmıştır ve Eylül 1158'de ilk Cuma namazı kılınmıştır. İlk caminin neden yıkıldığı bilinmemektedir, ancak zamanla bakımsızlıktan harap olduğu düşünülmektedir. Her iki caminin bir süre bir arada var olduğu ve birleşik bir büyük cami oluşturduğu tahmin edilmektedir. Minare ise yaklaşık 1195 yılında tamamlanmıştır. Mevcut cami, bazı küçük detaylar hariç, ilkinin neredeyse aynısıdır.

Muvahhidler ve Kıble Yönü

Muvahhidler, birçok Murabıt camisinin kıble yönünün yanlış olduğunu düşündükleri için yıkmışlardır. Marakeş’teki kıble yönü bugün kuzeyden 91 derece azimutla belirlenmiştir. Muvahhidler ise 151° ile 159° arasında bir kıble kullanmışlardır.

Bugün Kutubiya

Cami, 1990'ların sonlarında restore edilmiştir. 2016 yılında, Fas'taki camilerde yenilenebilir enerji kullanımı artırılmaya başlanmış ve Koutoubia Camii güneş panelleri ve enerji tasarruflu LED ışıklarla donatılmıştır.

2023 Depremi

8 Eylül 2023 tarihinde meydana gelen Mw=6,8 büyüklüğündeki deprem, Koutoubia Camii'nde hasara yol açmış, yapının bazı bölümlerinde çatlaklar oluşmuştur.

Mimari Özellikler

Koutoubia Camii, "T" şeklinde bir plana sahiptir. Bu tasarım, Kairouan Ulu Camii'nden esinlenmiştir. Caminin minaresi ise 77 metre yüksekliğindedir ve dört altın küre ile süslenmiştir. Caminin iç kısmı oldukça geniş olup 17 nef ve büyük bir mihrap barındırır. Caminin yapısı oldukça sade tutulmuştur. Minarenin dış cephesi farklı dekoratif unsurlarla süslenmiştir ve turkuaz zemin üzerine beyaz ağ motifleri görülmektedir. Minare, Fas-Endülüs mimarisinde bir referans olarak kabul edilir.

Minber

Caminin bir diğer önemli parçası ise ahşap minberdir. Bu minber, Sultan Ali Ben Youssef tarafından 1137 yılında sipariş edilmiştir ve Kurtuba'da yapılmıştır. Minber, 1962 yılında korunma amacıyla camiden kaldırılmış ve 1997-1998 yıllarında restore edilmiştir. Günümüzde El Badi Sarayı’nda sergilenmektedir.